Anayasa Hukuku ve Tarihi

Devletin şeklinden, devletin yapısından, devletin organlarından, temel hak ve hürriyetlerden bahseden kamu Hukuku dalıdır.

Anayasal Belgeler

Senedi İttifak (1808)

• Padişahın yetkileri, Ayanlara bölgesel temsilci olarak dağıtılmıştır.
• Türkiye’nin ilk yazılı Anayasal belgesidir.

Not: Dünya’nın ilk yazılı Anayasal belgesi; Magna Carta’dır.

---

Tanzimat Fermanı (1839)

• Müslüman ve Gayrimüslimlere can ve mal güvenliği konusunda iyileştirmeler yapılmıştır.
• Eşitlik ilkesi gereği düzenlemelere yapılmıştır.

---

Islahat Fermanı (1856)

• Azınlıklar lehine iyileştirmeler yapılmıştır.

Anayasalar

Kanuni Esasi (1876)

• Türkiye değil Türk tarihinin ilk yazılı Anayasasıdır.
• Osmanlı Devleti’nin teokratik ve monarşi yapısını değiştirmedi.
• İlk kez yargılama faaliyetlerini güvence altına almış, yargıdan ilk kez bahsedilmiştir.
• Yargı bağımsız, yargılamalar alenidir (herkese açık).
• Temel hak ve hürriyetlerden bahsedilmiş fakat güvence altına alınmamıştır.
• Çift yapılı meclis benimsenmiş, parlamentodan ilk kez bahsedilmiştir.
• Meclis oluşumu, genel oy ilkesine aykırıdır, sadece erkeklerden oluşur.
  • Meclisi Ayan; üyelerini Padişah seçer, üyeler ömür boyu görevdedir.
  • Meclisi Mebusan; üyelerini Halk seçer, üyeler 4 yıl görevdedir.

Notlar:

• Türkiye’nin ilk yazılı Anayasası 1921.
• Cumhuriyet dönemi ilk Anayasası 1924.
• Dünyanın ilk Anayasası ABD Anayasası.

1909 Değişiklikleri (İttihat ve Terakki 1908 yılında II. Meşrutiyeti ilan ettirmesi ardından);

• Basın sansür edilemez ilkesi ilk kez Anayasaya girmiştir.
• Padişahın meclisi dağıtma ve feshetme yetkisi sınırlandırılmıştır.
• Padişahın kanunları sınırsız veto yetkisi kaldırılmıştır.
• Mebuslar Padişahtan izin almadan Kanun teklif edebilir hale gelmiştir.
• Padişahın sürgün yetkisi kaldırıldı.
• Mutlak Monarşiden Meşruti Monarşiye tam anlamıyla geçiş sağlanmıştır.

---

1921 Anayasası (Teşkilatı Esasi)

• Milli egemenlik ilkesinden ilk kez bahsedilmiştir.
• İkili bir Anayasal dönem vardır (Kanuni Esasi de yürürlükte).
• Meclis Hükümeti sistemi benimsenmiştir.
• Yargıdan, temel hak ve hürriyetlerden hiç bahsetmemiştir.
• Türk Anayasa tarihinin ilk ve tek hem yumuşak hem de çerçeve Anayasasıdır.

1923 Değişiklikleri;

• Devletin dini İslam ibaresi Anayasaya eklenmiştir.
• Devletin dili Türkçe ibaresi Anayasaya eklenmiştir.
• Devletin hükümet şekli Cumhuriyettir ibaresi Anayasaya eklenmiştir.
• Devlet Başkanlığı oluşturulmuştur (Cumhurbaşkanlığı).

---

1924 Anayasası

• Devletin şekli Cumhuriyettir, değiştirilemez.
• Katı ve Kazuistik bir anayasadır.
• Karma (Kabine) hükümet sistemi modeli vardır.
• Çoğunlukçu demokrasi modeli vardır.
• Yasama yorumlarından (Yasaları yorumlama durumu) ilk ve son kez bahseden Anayasadır.
• Ankara başkenttir hükmü anayasaya dahil edilmiştir.

• 1928 Değişikliği; Devletin dini İslam ibaresi Anayasadan kaldırılmıştır.
• 1934 Değişikliği; Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
  • 1930 yılında Belediye
  • 1933 yılında Muhtar
  • 1934 yılında Vekil
• 1937 Değişikliği; Atatürk ilkeleri Anayasaya girmiştir.
• 1945 Değişikliği; Anayasanın dili sadeleştirilmiştir.
• 1946 Değişikliği; Çok partili hayat ve tek dereceli seçim ilkesi geldi.
  • Tek dereceli seçim; halkın doğrudan, aracısız olarak Millet Vekilini seçebilmesi.
• 1950 Değişikliği; Gizli oy, açık seçim ilkesi kabul edilmiştir.

---

1961 Anayasası

• Darbe Anayasası olup Kurucu (Milli Birlik Komitesi) Meclis (Temsilciler Meclisi) tarafından hazırlanmıştır.
• Katı ve kazuistik bir Anayasadır.
• Devletin şekli Cumhuriyettir, değiştirilemez (1924 yılında gelmiştir).
• İlk kez kuvvetler ayrılığından tam anlamıyla bahsedilmiştir.
• İlk kez çoğulcu demokrasi modeli benimsenmiştir.
• İlk kez tam anlamıyla parlamenter sistem gelmiştir.
• İnsan haklarına dayalı Devlet ilkesi kabul edilmiştir.
• İlk kez Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
• İlk kez Yüksek Hakimler Kurulu kurulmuştur.
• Devlet planlama teşkilatı kurulmuştur.
• Diyanet işleri başkanlığı ve MGK (Milli Güvenlik Kurulu) Anayasal bir kuruluş haline getirilmiştir.
• Sosyal, Hukuk ve demokratik devlet kriterlerini tam anlamıyla yerine getiren Anayasadır.
• Çift yapılı meclis getirilmiştir;
  • Cumhuriyet Senatosu (1982 Anayasasıyla kaldırıldı)
  • TBMM

1971 Değişiklikleri;

• Askeri kanat güçlendirildi.
• AYİM (Askeri Yüksek İdare Mahkemesi) kuruldu (2017 yılında kaldırıldı).
• Bakanlar Kuruluna KHK (Kanun Hükmünde Kararname) çıkarma yetkisi geldi.
• Genel sınırlandırma sebepleri getirilmiştir (2001 yılında kaldırıldı).
• TRT’nin özerkliği kaldırıldı, üniversiteler ise zayıflatıldı.

1973 Değişiklikleri;

• DGM (Devlet Güvenlik Mahkemesi) kuruldu (2004 yılında kaldırıldı).

---

1982 Anayasası

• Darbe sonucu hazırlanan anayasadır.
• Kurucu (Milli Güvenlik Konseyi) Meclis (Danışma Meclisi) tarafından hazırlanmıştır.
• Katı ve kazuistik Anayasadır.
• Çoğunlukçu demokrasi modeli benimsenmiştir.
• Siyasi tıkanıklıkları giderici tedbirler alınmıştır, çift yapılı meclisten tek yapılı meclise geçildi.
• Geçiş dönemi öngörülmüştür, geçici maddeler eklenmiştir.
• İlk kez olağanüstü hâl KHK’ları getirilmiştir.
• HSYK (Hakimler ve Savcılar Kurulu) oluşturuldu.
• DDK (Devlet Denetleme Kurulu) oluşturuldu.
• Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi düzenlemeleri oluşturuldu.
• İlk kez YÖK (Yüksek Öğretim Kurulu) kuruldu.