"Enter"a basıp içeriğe geçin

Klasik Koşullanma İlkeleri

Öğrenme Psikolojisinde Klasik Koşullanma İlkelerini aşağıda örnekler ile kısa ve öz bir şekilde sıraladık, bu konu Öğrenme Psikolojisinde önemli bir konudur. Dikkatli bir şekilde okumanız faydalı olacaktır.

1. Bitişiklik / Yapışıklık İlkesi

Nötr uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının zamansal ve mekânsal olarak eşleşmesidir.

NU + KzU (Zil + Et)

İvan Pavlov’a göre klasik koşullanma gerçekleşirken bu 2 kavram arasında süre aralığı 0.5 – 30 saniye arasında olmalıdır.

2. Bitişiklik Türleri

Burada ‘’en yüksek koşullanma hangisidir’’ sorusu sorulur.

a) İze / İzli Koşullanma (Kısa Zaman Aralıklı)

Kısa zaman aralıklı koşullanma türüdür. Nötr uyarıcı koşulsuz uyarıcıdan önce verilir. Bu durumda etkili bir koşullanma oluşmaz.

b) Gecikmeli Koşullanma

Nötr uyarıcı yani zil çalmaya devam ederken koşulsuz uyarıcı yani etin verilmesidir. En etkili koşullanma türü budur.

c) Eşzamanlı Koşullanma

Zil ile etin aynı anda verilmesi durumudur. Bu durumda gölgeleme oluşur, koşullanma oluşmaz, tüm dikkat baskınlığı ete olur.

d) Temporal / Geçici Koşullanma

Bu durumda zil çalmaz belirli aralıklar ile et verilir, örneğin 5 dakikada 1 kez gibi, buda zamana bağlı koşullanmayı oluşturur. İnsanların biyolojik saat kavramı bu koşullanma türüne örnek olarak gösterilebilir.

e) Tersine koşullanma

İlk önce et verilir ve ardından zil çalınır. Bu durumda İvan Pavlov’a göre koşullanma oluşmaz. Fakat Robert Rescorla’ya göre koşullanma oluşur ve bu duruma Olumsuz Habercilik denir.

3. Pekiştireç

Klasik koşullanmada davranışı güçlendiren ve pekiştiren uyarıcılara koşulsuz uyarıcı denir. Koşulsuz uyarıcı (KzU) her zaman tepkiden önce gelir.

Zil + Et (KU + KzU)

4. Sönme (Deneysel Çözünme)

Pekiştireç yani koşulsuz uyarıcı ortamdan çıktığında veya koşullu uyarıcı tek başına verildiğinde, koşullu uyarıcıya gösterilen tepkinin azalması veya süreçle ortadan kalkmasıdır.

Zil – Salya
Bu durumda et verme kesilirse zamanla Zil’e verilen tepki söncektir.
Koşullu uyarıcı olan Zil zamanla Nötr Uyarıcı haline gelir.

Bir sönme örneği; köpek ısırması sonucu bir süre köpeklere karşı korkma oluşur bunun ardından zamanla köpekler ile beraber bir araya gelinir ve bu buluşmalarda köpeklerin ısırmaması ile zamanla oluşan bu korku azalacaktır, sönecektir.

5. Kendiliğinden Geri Gelme

KzU ya da pekiştireç ortamda olmadığı halde Koşulsuz Uyarıcıya tepkinin yeniden ortaya çıkmasıdır.

Zil etkisi söndükten sonra belirli bir ara geçer ve zile tekrar salya tepkisi verilmesi durumudur. Bunun üzerine et hala gelmezse davranış tamamen kaybolur.

6. Alışma / Duyusal Uyum

Koşulsuz uyarıcı yani pekiştireç, ortamda olduğu halde, koşulsuz uyarıcıya gösterilen tepkinin azalmasıdır. Fakat alışmada tepki asla tamamen sönmez, alışmanın fizyolojik bir durum ve doğuştan gelmesi kaynaklıdır.

Ete verilen tepkinin azalması (tat doygunluğu) fakat asla bitmemesi durumudur. Bir ortama ilk girdiğimizde duyduğumuz kokuya zamanla alışmamızı bu duruma bir örnek olarak verebiliriz. Duyu organlarının tepki vermesi ile ilgilidir.

7. Duyarsızlaşma

Bir duruma psikolojik veya duygusal olarak tepki vermemeye başlamaktır.

Doktorların hasta kayıplarına zamanla alışmasını bu duruma örnek olarak gösterebiliriz.

8. Duyarlılaşma

Bir konuda aşırı hassasiyet göstermektir.

Hamilelerin duygusal durumlara karşı daha yoğun tepki vermeye başlamasını bu duruma örnek olarak gösterebiliriz.

9. Uyarıcı Genellemesi Kavramı

Benzer uyarıcılara aynı tepkiyi vermektir, yani uyarıcılar benzer tepki aynıdır.

Zil – Salya eşleşmesinin Telefon Zili – Salya durumuna da dönüşebilmesidir.

Jean Piaget’ye göre bu duruma Özümleme denir.

10. Ayırt Etme

Uyarı genellemesi durumunun tam tersidir.

Zil – Salya eşleşmesinin Telefon Zili – Salya durumuna dönüşememesidir, tepkisiz kalınmasıdır.

11. Gölgeleme (Önemli)

İki uyarıcı aynı anda geldiğinde, baskın olan uyarıcıya tepki verilir, diğer uyarıcı fark edilmez.

Et – Zil aynı anda gelirse tepki Ete karşı olur, zil gölgelenir.

12. Engelleme (Önemli)

Bir uyarıcıya koşullandıktan sonra, o uyarıcının ardından gelen diğer uyarıcılara koşullanamamaktır.

Et verildikten sonra zil çalınmasının bir anlamı yoktur yani etin önden verilmesi zili engeller.

13. Üst Düzey Koşullanma (Dereceli Koşullanma – II. Dereceden Koşullanma)

I. DereceII. Derece
Et (KzU) = Salya (KzT)NU + KU
Zil (NU) =Tepki yokNU + Zil
Zil (NU) + Et (KzU) = Salya (T) 
Zil (KU) = Salya (KT) 
Dereceli Koşullanma

Tablonun Açıklaması

I. Derece standart bir koşullanma durumunda yani Zil sesine Salya tepkisi verilmesi duruma ek olarak bu zilin yanında birde ışık gibi herhangi bir başka uyarıcı ışık da artık tek başına bir koşullu uyarıcıdır.

Üst Düzey Koşullanma Kuralları

  • Üst düzey koşullanma’da uyarıcılara tek tek koşullanma önemlidir. Yani önce zile koşullanma gerçekleşir daha sonra zil yanına herhangi bir uyarıcı daha eklenirken o da tek başına bir koşullanma durumu oluşturur.
  • Üst düzey koşullanma’da, uyarıcıların birbirine benzer olması gerekli değildir.

Üst Düzey Koşullanma Örnekleri

Sevilen bir ünlünün bir marka reklamında oynaması sonucunda, markanın da sevilmesi.

Bıçaktan korkan bir insanın elinde bıçak olan insandan da korkmaya başlaması.Bıçaktan korkan bir insanın elinde bıçak olan insandan da korkmaya başlaması.

14. Ön Koşullanma (Duyusal Ön Koşullanma)

2 uyarıcı sürekli yan yana olduğunda, uyarıcılardan birine gösterilen tepkinin, diğer uyarıcıya da gösterilmesidir.

Bir arkadaş grubundan bireye küstüğümüzde diğerleri ile ilgilide tavır alma yani küsme davranışı gösterilmesini bu duruma örnek olarak gösterebiliriz.

15. Öğrenilmiş Çaresizlik

İnsan ve hayvanlarda görülen geçmişte yaşanan bir olumsuz deneyimin geleceğe aktarılmasıdır.

Örneğin; İngilizce öğrenmekte başarısız olan birinin Fransızca da öğrenemem diye düşünmesi.

Öğrenilmiş çaresizlik yaşantıya dayanır, kişiyi pasif, çabasız ve pes etmiş kılar.

16. Kendini Gerçekleştiren Kehanet (Pygmalion Etkisi)

Bu etkilenme durumu diyebileceğimiz durum sadece insanda gözlemlenir, yaşantı ve deneyime bağlı değildir, düşüncede ortaya çıkar, bu düşüncenin gerçeğe dönüşmesidir. Olumlu ya da olumsuz olabilir.

Örneğin; sizden birilerinin yüksek performans beklemesi bunu bilmeniz – düşünmeniz ve bu düşüncelerinizin performansınızı etkilemesi bu duruma örnek gösterilebilir.

17. Garcia Etkisi (Olumsuz Tat Koşullanması)

Organizma bir ortamda yaşam tehdidi algılarsa o ortamdan uzaklaşır.

Garcia’ya göre Pavlov’un Bitişiklik İlkesi (koşullanma için gereken kısa zaman) her durumda geçerli değildir.

Örneğin; sabah yenilen bir yemeğin akşam kötü hissetmekle bağdaştırılması ve artık o yemeğin etkisinin kötü olduğuna koşullanılması. Yemek sabah yenir etki akşam görülür fakat arada yüksek zaman farkı olmasına rağmen koşullanma gerçekleşmiştir.

18. Öğrenilmiş Güçlülük

Öğrenilmiş çaresizliğin tam tersi durumudur.

Kişinin başına gelen olumsuzluklara rağmen daha güçlü bir şekilde çabalamasıdır.

Örneğin; İngilizceye yatkın değilim ama başarabilirim ve başaracağım.

19. Habercilik / Haber Vericilik İlkesi (Rescorla)

Rescorla’ya göre uyarıcılar birbirleri hakkında bilgi verici konumdadır ve 2’ye ayrılır;

a) Olumlu Habercilik

Bir organizmaya elektrik şoku vermeden önce zil çalması ve buna koşullandırılması, zil sesini arkasından bir olay gelecek şekilde bir olumlu haberci konumuna getirir. Koşullanma gibi.

b) Olumsuz Habercilik

Bir organizmaya elektrik şoku verdikten sonra zil çalması ve buna koşullandırılması, zil sesinin olay artık bitti şeklinde bir olumsuz haberci konumuna getirir. Tersine koşullanma gibi.

Bu iki kavrama anlattığımız gibi bir olayın öncesi ve sonrası şeklinde bakmanız yeterlidir.


Arkadaşlarınızla Paylaşın:

Tek Yorum

  1. fatma fatma

    Eğitim Sınavım var ve bu bilgiler çok işime yaradı sizlere teşekkür ediyorum….

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir