İlk Türk Devletleri

İlk çağlarda kurulan HUN ve KÖKTÜRK Devletlerinin ardından birçok Türk devleti kurulmuştur. Bu devletler ile ilgili, alanda görülen öne çıkan bilgiler aşağıda sırasıyla verilmiştir.

Uygurlar

Uygurlar Yağlakar sülalesi tarafından kurulmuştur. Merkezleri başlarda Ötükendir daha sonra Karabalgasun olmuştur. Kurucusu Kutluk Bilge Kağan’dır. Moyen Çor döneminde göçebe fakat Bögü Kağan döneminde yerleşik hayata geçmişlerdir.

Bögü Kağan döneminde maiheizm dinini benimsemişlerdir. Bögü Kağan Ay – Kün gibi Ünvarlar kullanmıştır. Türk tarihinde ilk yerleşik hatay Uygurlarda görülmüştür. Bununla beraber Tarım’a geçiş mümkün olmuştur. Günümüzde Çin Sincan bölgesindedirler.

• İlk Türk şehirleri kurulmuştur (Ordubalık olarak adlandırılmışlardır).
• Türk mimarisi örnekleri görülmüştür (Tapınak, saray ve benzeri yapılar görülmüştür).
• Kağıt ve matbaa kullanımı görülmüştür (Semarkant).
• Uygur alfabesini kullanmışlardır.
• Türk tiyatrosunun ilk örnekleri görülmüştür (Ortaoyunu ile ilk deneyimler).
• Fresko ve minyatür örnekleri vardır (Fresko duvarları süsleme sanatı olarak görülebilir).
• Töreyi yazılı hale getirmişlerdir.
• Bu dönemde Moğollar Türk hakimiyetindedirler.
• Bankacılığın ilk örnekleri Uygurlarda görülmüştür.
• Uygurlara bir başka Türk devleti Kırgızlar son vermiştir.

Kırgızlar

Kırgızlar döneminde Moğollar baskın gelerek Ötükeni ele geçirmişlerdir. En önemli nokta en uzun destan olarak bilinen Manas Destanı Kırgızlara aittir. Yenisey yazıtları Kırgızlara aittir.

Hazarlar

İlk Musevi Türk Devletidir ve böylece tarihte ilk tek tanrılı dine inanan Türk Devleti olmuşlardır. Başkantleri Belençerdir.  Dinsel hoşgörü sahibidirler ve Hazar barış dönemini sağlamışlardır. 7 kişilik mahkemeleri vardır. Hz. Osman ile mücadele etmişlerdir. Hazarlar paralı asker bulunduran tek Türk devletidir.

Peçenekler

Peçenekler Malazgirt savaşında taraf değiştirerek Bizans tarafından Selçuklu (Alparslan) tarafına geçerek katkı sağlamışlardır.

Sabirler

Sibirya civarında yaşamışlardır ve Anadolu’ya 2. Akınları düzenlemişlerdir. İlk akınlar Avrupa Hunları tarafından düzenlenmiştir.

Avarlar

İstanbul’u ilk kuşatan Türk devleti Avarlardır. Karadan kuşatmışlardır. İstanbul’u denizden kuşatan ilk beylik Çaka beyliğidir. Hristiyanlığı ilk kabul eden Türk devletidir. Slavlarla etkileşimde bulunmuşlardır.

Bulgarlar

Tuna Bulgarları ve İtil Bulgarları olarak 2’ye ayrılmışlardır. Tuna Bulgarları Hristiyan, İtil Bulgarları ise İslamiyet inancını benimsemişlerdir. Çar ünvanını kullanmışlardır. Şan Kızı destanına sahiptirler.

Macarlar

Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Slavlaşarak asimile olmuşlardır.

Karluklar

İslamiyeti ilk kabul eden devlettir. Cengiz Hana itaat eden ilk Müslüman topluluğudur.

Türgişler

Emevilerle mücadele etmişlerdir. Mevali politikası (Arap olmayan Müslümana köle muamelesi) benimsemişlerdir. Yerleşik hayata geçen 2. Devlettir. Bilinen Hükümdarı Boga Tarkan’dır.

Oğuz-Uz

En kalabalık Türk boyu Oğuzlardır. Uzun ömürlü devletler kurmuşlardır. Bunlar Selçuklu ve Osmanlı devletidir. Kumanlarla giriştikleri mücadeleleri anlatan Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlara aittir.

Kuman – Kıpçak

Oğuzlar ile girdikleri mücadeleler Dede Korkut Hikayelerinde yer almıştır. Codex Cumanicus adlı sözlük Kumanlara aittir. Prens İgor destanı Kumanlara aittir.

Avrupa’ya Göç Eden Türk Devletleri

Hun, Avar, Bulgar, Macar, Peçenek, Kuman, Oğuz, Başkırt
(Hun ve Avarlar hem Asya hem de Avrupa da kuruluş göstermişlerdir.)

Asya’da Kurulan Türk Devletleri

Akhun, Hazar, Kırgız, Karluk, Türgiş