Gelişimi Etkileyen Faktörler

Kalıtım, çevre, zaman olarak 3’e ayrılır.

Kalıtım Faktörü

Doğuştan gelen potansiyelin alt ve üst sınırını belirler. Bu sınırların içerisinde nerede olduğumuzu çevremiz belirler. Buna göre;

Kalıtım x Çevre = Gelişim

Kalıtımla ilgili bilmemiz gereken bazı kavramlar vardır;

• Genozom; her bireyde genel olarak 46 kromozom vardır bunun 23 çiftinin 1 çifti cinsiyeti belirler.
• Otozom; diğer 22 çift kromozom vücut özelliklerini belirler.
• Genotip; tüm kalıtımsal özellikleri kapsar.
• Fenotip; kalıtımsal özelliklerin dışarıdan bakılarak gözlemlenebilen kısmıdır.
• Hipomorfizm; kromozom anormalliklerinden kaynaklanır.
• Mutasyon; genetik farklılaşma durumudur.

Cinsiyetin Belirlenmesi

Anne = XX ve Baba = XY dağılımında bilindiği üzere cinsiyet babadan gelen Y kromozomu ile belirlenir.

Anne X verir, baba X ya da Y vererek çocuğun cinsiyetini XX, XY şeklinde belirlenir, kombinasyona bağlı bir durumdur.

İkizlik Halleri

Tek Yumurta / Özdeş; tek anne ve baba hücresi kombinasyonunda, zigot 2’ye bölünerek birbirleriyle aynı özelliklere sahip çocuklar meydana gelir. Dünya üzerinde genetik yapıları aynı olan insanlar sadece tek yumurta ikizleridir. Cinsiyetleri aynıdır.

Yarı Özdeş; 1 tane anne ve 2 tane baba hücresi kombinasyonunda meydana gelen çocuklar birbirlerine yarı düzeyde benzerlik gösterir. Cinsiyetleri farklıdır.

Çift Yumurta; 2 tane anne ve 2 tane baba hücresi kombinasyonunda meydana gelen çocuklar benzerlik göstermezler, öyle ki normal kardeşler ne kadar benzerlik gösterirse o kadar benzerlik gösterirler. Cinsiyetleri farklıdır.

Çevresel Faktörler

Çevresel faktörler dönem olarak 3’e ayrılır;

Doğum Öncesi Çevre (280 Gün)

• Anneyi etkileyen faktörlerin bebeği de etkilemesi durumudur.
• Annenin ruhsal durumu
• Annenin sağlık durumu
• Annenin beslenme durumu
• Akraba evliliği (çekinik olan hastalığın baskın hale gelmesi)
• Kan uyuşmazlığı
• Radyasyon
• Alınan kimyasallar (İlaç, Boya vb.)
• Alkol, sigara benzeri bağımlılıklar
• Çoklu gebelik (ikiz, üçüz, beşiz)

Doğum Esnası Çevre

• Perinatal anoksiya (Bebeğin oksijensiz kalması)
• Kordon dolanması
• Bebeğin kafasının basınca maruz kalması
• Kullanılan forseps, vakum yöntemleri
• Sezaryen yöntemi (normal doğum fonksiyonlarının eksikliği)
• Prematüre bebekler (son gelişen derinin sağlıklı tamamlanamaması)
• Düşük doğum kilosu (küvöz desteği gerebiliyor)

Doğum Sonrası Çevre

• Doğum sonrası bizi etkileyen her şeydir;
• Aile durumu
• Kardeş sayısı
• Sosyoekonomik düzey
• Kültür seviyeleri
• Okul imkanları
• Arkadaş çevresi

Zaman Faktörü

Dönemsel olarak 3’e ayrılır;

Kritik Dönem

Gelişime en açık ve en uygun zamandır. Temelinde olgunlaşma vardır. Gelişim ve olgunlaşmanın hızlandığı dönemde çevre etkisi daha fazla olur. Bu dönemde olumsuz etkilerin gücü ve kalıcılığı çok daha fazla olur, dikkat edilmesi gerekir. İlk 3 ay döneminde annenin yoğun sigara kullanımı.

Tarihsel Zaman

Sosyal bir olayın insan gelişimini etkilemesidir, 2020 yılında yaşamakta olduğumuz Koronavirüs salgını bu durum için örnek gösterilebilir. İnternet ve sosyal medya bağımlılığı da bir diğer örnektir.

Bölük Etkisi (Cohort)

Yaş ya da zaman dilimi olarak düşünebiliriz, gelişim sürecinde 0-2 yaş, 6-12 yaş birer bölük kavramıdır. Bu bölükler de yaşanan olaylar farklı farklı algılanır buna kuşaklar arası fark, kuşak çatışması da diyebiliriz.