Yer Şekilleri

Yer şekilleri 2 kuvvetin karşılıklı etkileşimiyle oluşur ve 2’ye ayrılır;

İç Kuvvetler (mağma, yapıcı)

• Orojenez (dağ oluşumu)
• Epirojenez (kıta oluşumu)
• Volkanizma (platolar, dağlar oluşumu)
• Depremler, Seizma (yeni şekiller oluşturur)

Dış Kuvvetler (atmosfer, yıkıcı)

• Akarsular (en etkili dış kuvvet, her bölgede örnekleri görülür)
• Rüzgarlar (kurak ve yarı kurak bölgelerde örnekleri görülür)
• Yeraltı Suları (karstik bölgelerde örnekleri görülür)
• Dalga ve Akıntılar (kıyı bölgelerde örnekleri görülür)
• Buzullar (en az etkili dış kuvvet, coğrafi konum (enlem) bakımından az görülür)

Türkiye’nin Jeolojik Oluşumu

I. Jeolojik Zaman (paleozoik)

Bu zamanda masif araziler oluşmuştur. Masif arazi; en eski kara parçalarına (çökmüş) denir.

• Daday – Devrekani (Kastamonu)
• Yıldız – Istranca (Kırklareli)
• Kaz dağı (Uludağ)
• Menderes, en büyük masif arazi (Ege)
• Anamur – Taşeli
• Bitlis Masifi, doğu bölgesi tek masif
• Kırşehir, Niğde, Tokat

Türkiye’nin Temel Masif Arazileri haritası aşağıda verilmiştir.

II. Jeolojik Zaman (mezozoik)

• Bu dönemde Anadolu bölgesinde TETİS okyanusu vardır. Bu dönemde yer şekillerinin oluşması gereken tortu birikimi gerçekleşmektedir.
• Tetis okyanusu tabanında tortulanmalar başlamıştır.
• Alp – Himalayaya hazırlık dönemidir.

III. Jeolojik Zaman (tersiyer)

• Kıtalar’ın hareketleri ve meydana getirdiği sıkıştırma etkisiyle dağların, kırılmaların (fay hatlarının) oluşumu gerçekleşmiştir.
• Alp – Himalaya kıvrımı gerçekleşmiştir (Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları oluşmuştur).
• Doğu Anadolu bölgesi Arap yarımadasının sıkıştırmasıyla yükselmiştir, sıkıştırılma etkisiyle yer altında meydana gelen kırılmalardan yükselen sıcak magmalar sonucunda volkanik dağlar meydana gelmiştir.
• Bu fay hatları DAF (Doğu Anadolu fay hattı) ve KAF (Kuzey Anadolu fay hattı) olarak adlandırılmıştır.
• Meydana gelen kırılmalar doğrultusunda Egede kırıklar oluşmuş ve genişlemiştir.
• Egede horst ve grabenler meydana gelmiştir (bir dağ bir ova bir dağ bir ova dizilimi gibi düşünün).
• Sıkışmaların sonucunda Anadolu karası meydana gelmiştir. Üstünden dökülen su toplulukları Karadeniz’i göl olarak meydana getirmiştir.

Yer altı kaynakları; tuz, bor, linyit, petrol, doğal gaz III. Jeolojik dönemde meydana gelmiştir. Sadece kömür I. Jeolojik dönemde oluşmuştur.

IV. Jeolojik Zaman (kuvaterner)

• Dünya soğumaya başlamıştır, 45° enlemine kadar buzullaşma gelmiş fakat Anadolu’ya ulaşamamış Karadeniz’e bir kısım ulaşabilmiştir.
• Ege bu döneme kadar kara parçasıydı. Bu dönemde çökerek Akdeniz deniz suyu tarafından dolmuştur, yüksek noktaları ege adalarını meydana getirmiştir.
• Buzulların erimesiyle Karadeniz yükselmiş ve boğaz (eskiden ırmak) Marmara’ya dolmuştur oradan da Ege ile birleşmiştir, bunların sonucunda Marmara denizi de oluşmuştur. Eskiden akarsu vadisi olan kıyı tiplerine RİA denir ve Marmara bu tanıma uygundur.
• Bu dönemde 4 buzullaşma dönemi sonucu Türkiye’nin 4 denizi oluşmuştur.
• Tüm deniz kıyısı oluşumları bu dönemde gerçekleşmiştir.
• Anadolu denizden 1 km kadar yükselerek en yüksek noktalara ulaşmıştır.