Türkiye’de Akarsu Şekilleri

Aşındırma, Biriktirme ve Hem Aşındırma Hem Biriktirme olarak 3’e ayrılır.

Aşındırma

Kırgıbayır (badlands)

Aşındırılmış, bitkisiz, kurak yerlerdir.

Ankara Nallıhan’da örnekleri görülür, Nevşehir bölgesinde yaygındır.

Peribacaları

Aşındırma ile oluşuma iyi bir örnektir, Peribacaları oluşumunda volkanizma, akarsular, rüzgarlar ve cılız bitki örtüsü etkili olmuştur.

Bir diğer örneği Kırmızı Peribacalarıdır, Erzurum Nerman bölgesinde görülür.

Şelale – Devkazanı

• Antalya; Manavgat, Düden, Kurşunlu
• Van; Muradiye
• Erzincan; Gürlevik
• Sinop; Tatlıca
• Denizli; Güney
• Kayseri; Karpuzbaşı

Platolar

Akarsuların etrafını süpürmesi ile daha yüksek bölgede kalan arazi ile oluşurlar.

Platolar ile ilgili açıklamalar önceki ana başlıklarda verilmişti, buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Vadiler

Çentik vadiler, kaynak noktasına yakın noktalarda oluşurlar, yüksek sahalarda konumlanmışlardır, tabanı yoktur, Kızılırmak, Yeşilırmak, Çoruh, Fırat, Dicle, Seyhan, Ceyhan tarafından oluşturulan örnekleri mevcuttur.

Boğaz vadiler, dağlar aşan vadilerdir, dağların kıyıya paralel olduğu bölgelerde konumlanmışlardır, Akdeniz ve Karadeniz’de örnekleri görülür. Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya Irmağı, Fırat, Dicle, Seyhan, Ceyhan tarafından oluşturulan Boğaz vadiler mevcuttur.

Kanyon vadiler, aşınma katlara bölünmüştür yani dağda bulunan her katmanın aşınma dayanımı farklı olduğu için merdiven biçiminde bir aşındırma şekli görülür. Saklıkent, Köprüçay, Göksu, Ulubey, Kazankaya gibi kanyon örneklerimiz mevcuttur. Karstik arazilerde görülür, Akdeniz’de bu yüzden de yaygındır.

Geniş tabanlı vadiler; Ege bölgesinde Ege ırmaklarında görülür. Bu bölgelerde taşkın sık görülür ve yerleşim birimleri için sakıncalıdır. Batı’da sel taşkın Doğu bölgelerine göre sıklıkla görülür. Tarım alanlarınız geniş olması avantajlı durumdur. Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes, Meriç, Ergene gibi örnekleri mevcuttur.

Biriktirme

Delta Δ

• Oluşması için kıta sahanlığı geniş olmalıdır (kıyı sığ olmalıdır).
• Gelgit az olmalıdır, böylece akarsuların getirdiği döküntüler suyun yükselmesiyle dağıtılamaz.
• Dalga ve akıntı az olmalıdır.
• Akarsu bol alüvyon taşımalıdır (akarsu şiddetli akmalı ve aşındırma yapmalıdır).

Birikinti Konisi

Akarsu getirdiği yükü belirli bir yükseklikten yığmaya başlamasıdır. Birikin bazen o kadar büyüyebilirler ki, Aydın kenti birikinti konisi üzerine kurulmuştur.

Irmak Adası

Mevsimlik birikintiler oluşturur, Menderesli akarsulardır. Akarsu üzerinde küçük birikintiler oluşması ile oluşurlar.

Hem Aşındırma Hem Biriktirme

Menderes, Ege bölgesinde görülür, bu tip akarsu şekil özelliklerinde;

• Eğim azdır.
• Aşınma azdır.
• Taşıma az olur.
• Hidroelektrik potansiyeli çok düşüktür.
• Boyu kıvrımlı olmasından dolayı uzundur.

Seki (taraça), akarsuyu yanında oluşan basamaklardır, deniz seviyesi değişimleri ile oluşur.